نمک در واقع یک ماده معدنی است که از کلرید سدیم (NaCl) تشکیل شده و آن را نمک سنگ یا هالیت می‌نامند. نمک برای حیات انسان بسیار مهم است. نداشتن سدیم به اندازه کافی در خون انسان می‌تواند به تعدادی از علائم منفی از جمله سردرد، سرگیجه و حتی مشکلات قلبی منجر شود. در دنیای مدرن امروزی شاهد اینگونه مشکلات نیستیم اما در گذشته این علائم خود را نشان می‌داد.
تاریخچه نمک
در طول تاریخ نمک همیشه یکی از کالاهای مورد نیاز و از مواد معدنی مهم در سراسر جهان بوده است. اولین نشانه‌های تولید نمک به 6000 سال قبل از میلاد باز می‌گردد. رومی‌ها جاده‌هایی را برای حمل و نقل آسان‌تر نمک به شهرها ساختند و از آن زمان به طور گسترده از آن در موارد مختلف استفاده می‌شد. به طور کلی دو روش اصلی برای به دست آوردن این ماده گرانبها و مهم وجود دارد: استخراج یا تبخیر آب نمکی.
اولین شواهد استخراج نمک با جوشاندن آب چشمه از رومانی پیدا شده است و شواهدی مبنی بر تولید نمک در چین در همان دوره وجود دارد. این ماده معدنی توسط چینی‌ها و اعراب و همچنین رومیان و یونانیان بسیار ارزشمند تلقی می‌شد. برای کشورهای ساحلی، نمک با جوشاندن آب اقیانوس در دسترس بود اما برای کشورهای دیگر، نمک یکی از موادی بود که همیشه در جستجوی آن بودند. شاید الان عجیب بنظر برسد اما گاهی اوقات بر سر این ماده جنگ‌هایی صورت می‌گرفت.
تا زمان انقلاب صنعتی، معدن نمک گران و بسیار خطرناک بود. متوسط طول عمر یک معدنکار نمک بسیار کم بود، (تا حدودی به دلیل کم آبی و مسمومیت ید ناشی از میزان بالای نمک در هوا) و به خاطر همین معدنچیان نمک از نظر تاریخی برده یا زندانیانی بودند که مجبور به کار در این معادن می‌شدند. با استفاده از روش های مدرن تولید نمک، این روند بسیار ایمن تر شده است و خطراتی برای انسان ندارند.
جالب است بدانید که ما فقط 6 ٪ نمکی را که تولید می‌کنیم را در مصارف غذایی به کار می‌بریم. 12 ٪ در فرآیندهای تهویه آب استفاده می‌شود ، 8 ٪ برای بزرگراه های یخ زده و 6 ٪ در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بقیه آن که 68 ٪ است، برای تولید و سایر فرآیندهای صنعتی استفاده می‌شود زیرا PVC، پلاستیک و خمیر کاغذ همه با استفاده از نمک به دست می‌آیند.
منابع اصلی نمک کدامند؟
منبع اصلی نمک امروزه آب دریا است. دو روش اصلی برای استخراج نمک از آب دریا وجود دارد و در کنار آن می‌توان نمک را از دل معادن و به شیوه های مختلف مهندسی معدن استخراج می کنند. روش‌های اصلی به دست آوردن نمک عبارتند از:
- معدن نمک: بیشتر نمکی که امروزه مصرف می‌کنیم از دل معادن استخراج می‌شود. این معادن در سراسر دنیا پراکنده شده و بخش زیادی از نیازهای زندگی روزمره را تامین می‌کند.
- تبخیر خورشیدی: این روش ساده‌تر و قدیمی‌تر از سایر روش‌ها در تهیه نمک است. حوضچه‌های تبخیر نمک در برابر باد و خورشید قرار گرفته و با خشک شدن آب می‌توان کریستال‌های نمک را برداشت کرد. معمولاً این نمک‌ها یک بار در سال برداشت می‌شوند. روش تبخیر تنها در مناطقی با آب و هوای خاص (درجه حرارت بالا و رسوبات پایین) مانند منطقه مدیترانه جواب می‌دهد.
- نمک‌های طبیعی دریاچه: در بعضی از مناطق آنقدر نمک در دریاچه یا دریا وجود دارد که می‌توان آن را به صورت دستی جمع کرده و استفاده کرد.
معادن نمک ایران
ایران معادن نمک مختلفی در خود جای داده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از:
- معادن نمک سمنان: مهم‌ترین معدن نمک ایران در گرمسار و سمنان واقع شده است. سمنان به پایتخت نمک ایران شناخته شده و هر ساله گردشگران زیادی به بازدید از معادن نمک آن می‌پردازند. در استان سمنان ۳۳ معدن نمک وجود دارد که هرسال 2 میلیون تن نمک از معادن آن استخراج می‌شود. با این میزان تولید نمک، 50 درصد از نیاز کشور توسط معادن استان سمنان تامین می‌گردد.
- نمک ماهشهر: همانطور که اشاره شد تنها کاربرد نمک در مواد غذایی نیست بلکه برای صنایع مختلف هم از آن کمک می‌گیرند. یکی از کاربردهای اصلی آن در جنوب کشور، صنعت پتروشیمی است که برای رفع نیاز این صنعت، حوضچه‌هایی برای برداشت نمک ایجاد شده است. هزاران تن نمک از طریق همین حوضچه‌ها بدست می‌آید که جوابگوی نیاز صنعت پتروشیمی جنوب کشور است.
- معدن نمک فارس: دریاچه مهارلو در استان فارس و در جنوب شرقی شیراز واقع شده است. این دریاچه آبی بسیار شور داشته و نمک زیادی از طریق آن تولید می‌شود.
- معدن نمک قم: تنها گنبد نمکی متقارن جهان، گنبد نمکی طغرود قم است که دریاچه‌ای کوچک را در خود جای داده است. در این منطقه نمک به صورت تیغه‌های خاصی شکل گرفته‌اند که باعث می‌شود یک منظره فوق العاده شکل گیرد. در حال حاضر این منطقه از لحاظ گردشگری اهمیت پیدا کرده است و استخراج نمک از آن را کاهش داده‌اند زیرا باطله‌های معدنی زیادی در ده سال گذشته در این معدن زیبا ایجاد شده که برای پیشگیری از ایجاد مشکلات بیشتر، استخراج نمک آن را کاهش داده‌اند.
